Buz ve Buzullar
Sıvı suyun soğuyarak katılaşmış haline buz denir. Suyun sıcaklığı sıfır dereceye ya da altına düştüğünde su katılaşmaya başlar ve buz olur. Yani buz gerçekte sudur. Suyun katı halidir.
Günlük yaşamımızda buzla pek karşılaşmayız. Buz evlerimizde buzdolaplarında olur. Buzluğa koyduğumuz su, birkaç saat içinde buza dönüşür. Biz de bu buzu yazın serinlemek için meşrubatlarımıza, limonatalarımıza koyarız.
Buzla bir de kışın karşılaşırız. Kar yağdıktan sonra hava sıcaklığı düştüğünde yollar buzlanır; çatılarda buz saçakları oluşur ve birçok yer buzla kaplanır. Bazı kentlerde bu durum çocuklar için güzel bir eğlence fırsatı yaratır. Hava ısınınca buzlar çözülür, su olur.
Yeryüzünün yüksek enlemlerinde yer alan soğuk ülkelerde (Grönland’da, Kanada’da, İzlanda’da, İsveç’te, Finlandiya’da, Rusya’da) yılın önemli bir bölümünde soğuk hava, buz ve buzullar günlük yaşamın bir parçasıdır.
Previous
Next
Buz genellikle yeryüzünün soğuk olan yüksek kesimlerinde yani dağlarda olur. Bunlara buzul denir.
Buzullar buzdan ırmaklar gibidir. Hava durumuna ve kar yağışına göre büyür ve ilerlerler. İlerlemeleri çok yavaş -günde ortalama 25 santimetre kadar- olur. Isınan havayla birlikte buzullar geri çekilir.
Buzulların ileri hareketi sırasında yüzeydeki toprak, küçüklü büyüklü taşlar, kayalar yerlerinden sökülür ve taşınır. Buzul eriyip geri çekilirken bunlar hep yeni yerlerinde kalırlar.
Ayrıca buzul hareket ederken içinde ilerlediği yatağın çeperlerini kazır, oyar ve onların şeklini ağır ağır değiştirir. Arkasında geniş bir vadi, bir akarsu, göller ve su birikintileri bırakır.
Previous
Next
Dünyada en çok buzun bulunduğu yer kutuplardır. Kutuplardaki buzlar dünya iklimi açısından büyük önem taşır. Dünyanın kliması gibidirler. Gelen güneş ışınlarını yansıtırlar ve atmosferi (ve okyanusları) serinletirler.
Denizin ortasında yer alan Kuzey Kutbu’nun çevresindeki 9-12 milyon kilometrekarelik bir alan 1-20 metre kalınlığında deniz buzuyla kaplıdır.
Havaların ısınmasıyla birlikte bu buz çözülmeye ve küçülmeye başlar. Yazın 3,4 milyon kilometrekareye kadar küçülebilir. Kopan büyük buz kütleleri Atlas Okyanusu’na doğru “buzdağları” olarak yayılır.
Güney Kutbu ise dünyanın en soğuk kıtası Antarktika’da (yani sürekli buzla kaplı bir karada) yer alır. Buradaki buzda dünyadaki tatlı suyun yaklaşık yüzde 70’i bulunur.
Antarktika’nın çevresindeki deniz de kışla birlikte donar ve milyonlarca kilometrekarelik deniz buzu oluşur. Tıpkı kuzeyde olduğu gibi bunlar da yazın gelmesiyle birlikte çözülür, parçalanır ve dev buzdağları olarak okyanusa dağılır.
Previous
Next
Kutupların buzla kaplı olması yalnızca Dünya’ya özgü bir durum değildir. Mars’ın da kutup bölgeleri buzla kaplıdır. Ancak buralardaki buzun önemli bir bölümü (su buzunun yanı sıra) karbon dioksit buzudur.
Buz, tarih boyunca hem yeryüzünün şekillenmesinde hem de canlı türlerinin evriminde etkisi olan önemli aktörlerden biridir. Çağlar boyunca buzulların alçak enlemlere inmesi ve geri çekilmesi bütün yeryüzünü törpüleyerek şekillendirmiştir.
Bu soğuk dönemlerin aşırı sert koşullarına uyum sağlayamayan canlı türleri ortadan kalkmış, dayanıklı türler çoğalmış, çeşitlenmiştir. Son buz çağından sonra havaların ısınmasıyla birlikte (ve de insan etkisiyle) bu türlerin çoğu da artık yeryüzünden silinmiştir.
Previous
Next
